زه‌‌رده‌شت‌و ئاوێستا

په‌نده‌کانی رابه‌ندرانات تاگور

گه‌لێکی په‌ژمورده‌و نیشتیمانی په‌رت

دادگایی ئه‌نفال

گورگی ته‌ره‌

گۆڕه‌ جووله‌که‌

ماڵپه‌ڕی کوردی

ماڵه‌وه‌

له‌و کۆنفرانسه‌دا دوو مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی پێکرا. یه‌که‌هه‌م ئه‌وه‌بوو کە مرۆڤی سویدی یان ئه‌ورووپی له‌وه‌ بگه‌ێنن که‌ کورد به‌گشتی موسوڵمان نین به‌ڵکوو له‌نێویاندا ژماره‌یه‌ک ئاین هه‌ن بناغه‌یان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ رۆژانی باستانیی نه‌ته‌وه‌ی کورد. دووهه‌م ئه‌وه‌ی که‌سانی پسپۆر له‌خودی ئاینه‌کان له‌و نهێنییانه‌ دواون که‌ سه‌دان ساڵه‌ ڵه‌ترسی ده‌سه‌ڵاته‌ شۆڤێنییه‌کانی وه‌ک عه‌باسی‌، عوسمانی یان سه‌فه‌وی،‌ هه‌روه‌ها له‌سه‌رده‌می نوێدا له‌ترسی سه‌رانی تورک، عه‌ره‌ب‌و فارس که‌ ئه‌مڕۆ حوکومڕانی وڵاتانی ده‌ڤه‌رن، سه‌رئه‌نجام له‌ترسی تاخمه‌ کورده‌ بیرته‌سک‌و توندڕه‌وانی موسوڵمان له‌ڕووی ئاینییه‌وه‌ زۆر ناووناتۆره‌ی نابه‌جێیان خستووه‌ته‌ پاڵیان، ئه‌وان تا ئه‌مڕۆ نه‌یانوێراوه‌ به‌ڕوونی تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی بیروباوه‌ڕی خۆ ئاشکرا بکه‌ن.

کاکڵه‌ی کۆنفرانسی ئاینه‌کان

سه‌ره‌تا ڕۆزا کورد به‌ناوی ئینسیاتیڤی کورد له‌سوید خۆشهاتنی به‌ میوانان گوت، ئه‌وجا سه‌رۆکی ئنسیاتیڤی کورد له‌سوید، به‌ڕێز عه‌زیز ئالش، له‌بری کۆمیته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ر وتاری ئینسیاتیڤی خوێنده‌وه‌و خۆشهاتنی به‌ پانێلگێڕو میوانان گوت‌و سوپاسی ئه‌وانه‌ی کرد که‌ به‌و ڕۆژه‌ سارده‌و سه‌ختی هاتوچۆیه‌ له‌ناوه‌ندی ئه‌ورووپاوه‌ هاتوون، هه‌روه‌ها ئه‌و دۆستانه‌ی له‌ شاره‌کانی تری سویده‌وه‌ هاتوون به‌جۆرێک له‌جۆره‌کان له‌گه‌ڵمان به‌شداربن.

پێش ده‌سپێکی پانێل، پرۆفیسۆری ڕێزدار، جه‌لیلی جه‌لیل که‌ له‌ڤییه‌ناوه‌ بوو به‌میوانی کۆنفرانس، له‌وێدا هه‌ندێ له‌مه‌ڕ دیرۆکی کورد دوا تا ئه‌وئاسته‌ی دێته‌سه‌ر باستانیبوونی ئه‌و ئاینانه‌و ڕاده‌ی په‌یوه‌ستی ئه‌وان به‌ ڕه‌گه‌زو بنچینه‌ی نه‌ته‌وه‌یی کورده‌وه‌.

به‌ڕێز کوردۆ باکسی که‌ هه‌میشه‌ سه‌رپه‌رشتیاری پانێله‌کانی ئینسیاتیڤ ده‌کات، سه‌ره‌تا ماوه‌یدا به‌ ڕۆشنبیری عه‌له‌وی به‌ڕێز مونزر جه‌م، ئه‌و وێڕای شیکردنه‌وه‌ی پایه‌گاو ڕه‌وشه‌کانی بیروبۆچوونی عه‌له‌وییان، له‌ وتاره‌که‌یدا جه‌ختی خسته‌ سه‌ر ئه‌و توندوتیژی‌و ئه‌شکه‌نجه‌یه‌ی سه‌دان ساڵ عه‌له‌وییانی باکووری کوردستان چه‌شتوویانه‌ به‌ده‌ست تورکانی عوسمانیییه‌وه‌ هه‌روه‌ک زۆرجار دووچاری قه‌لاچۆکاری بوون به‌ده‌ستی له‌شکری ئه‌وان. تورکیا له‌ سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیستدا ده‌یکۆشی بیروباوه‌ڕ به‌ "موسوڵمانانی عه‌له‌وی" بگۆڕێت‌و بیانکات به‌ "موسوڵمانی سوننی" به‌ڵام به‌بۆنه‌ی جه‌نگی جیهانیی یه‌که‌وه‌ ئه‌و پلانه‌ سه‌ری نه‌گرت. له‌و 72 ملیۆنه‌ی هاووڵاتی ده‌وڵه‌تی تورکیان به‌لای که‌مه‌وه ‌ %50یان عه‌له‌وی کوردو تورکن، هه‌روه‌ها پێی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ داگرت که‌ زۆریان لێ ئاواره‌ بووه‌، بۆ نموونه‌ له‌سویددا به‌هازاران عه‌له‌وی ده‌ژین.

به‌ڕێز فه‌همی کاکه‌یی که‌ یه‌کێکه‌ له ‌ڕوناکبیرانی یارسان‌و به‌ناویانه‌وه‌ هاته‌ گفت‌و به‌وه‌ ده‌ستی پێکرد که‌ ئه‌وانیش وه‌ک عه‌له‌وی، یه‌زدی‌و زه‌رده‌شتییان، گرنگترین ڕه‌وش له‌لایان باوڕه‌ به‌ ڕه‌وشی دۆنادوون، واته‌ پاش مردنی مرۆڤێک ڕه‌وانی له‌گیانی مرۆڤێکی تردا جێ ده‌گرێت، له‌وه‌یش گرنگتر ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌ڵێت؛ له‌ ڕه‌وشی یارسانیدا دۆژه‌ نییه‌ چونکه‌ خودا که‌ به‌بووهێنه‌ری مرۆڤه‌ واته‌ باوکێتی، ئه‌وجا چی باوکێک هه‌یه‌ منداڵی خۆی فڕێداته‌ نێو ئاگرو بیسووتێنێت ئه‌گه‌رچی هه‌ڵه‌یشی کردبێت، به‌ڵکوو ڕێنمایی ده‌کات تا بیخاته‌وه‌ سه‌ر ڕێگه‌ی ڕاست. ژماره‌ی کوردانی یارسانی ده‌گاته‌ دوو ملیۆن که‌س که‌ زۆریان له‌ژێر زه‌برو باری قه‌لاچۆکاردا ده‌ژین به‌تایبه‌تی له‌ ئێران (بڕوانه‌ www.yarsan.se  ).

به‌ڕێز ئه‌نداز حه‌وێزی که ‌خاوه‌ن بڕوانامه‌ی ماجستێره‌ پاش له‌وه‌ی خۆی وه‌ک موگێکی زه‌رده‌شتی به‌ ئاماده‌بووان ناساند، به‌ پێناسه‌ی ژیانی خودی ئاشو زه‌رده‌شت‌و بنه‌ماڵه‌که‌ی ده‌ستیپێکردو گوتی؛ سپیتمان زه‌رده‌شت له‌ساڵی 1001ی پێش عیسادا له‌وبه‌شه‌ی کوردستان له‌دایک بووه‌ که‌ ئه‌مڕۆ له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئێراندایه‌. هەروەها له‌ گوتاره‌که‌یدا ئه‌وه‌یشی ئاشکرا کرد که‌ له‌مێژوودا یه‌کهه‌م په‌یامبه‌ر بووه‌ ناوی به‌هه‌شت‌و دۆژه‌ی به‌ مرۆڤایه‌تی ڕاگه‌یاندبێت، له‌کۆندا ئاینه‌که‌ی گشت پانتایی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی گرتبووه‌وه‌، تاوه‌کو ئه‌مڕۆیش له‌ هه‌ریه‌ک له‌وڵاتانی ئێران، هیندستان، پاکستان‌و ئه‌فگانستاندا سه‌ده‌ها هه‌زار زه‌رده‌شتی ده‌ژین، ته‌نانه‌ت ده‌یه‌ها هه‌زار له‌وان ئاواره‌ی وڵاتانی جیهانی ڕۆژئاوا بوون، بۆ نموونه‌ له‌سویددا پتر له‌هه‌زار کوردی زه‌رده‌شتی هه‌ن. زه‌رده‌شت یه‌کهه‌م که‌س بووه‌ له‌مه‌ڕ چوار ڕه‌گه‌زی ژیان (با، خاک، ئاگرو ئاو) دوابێت. ناوی خودا له‌لای زه‌رده‌شتییان "ئاهورا مه‌زدا"یه‌، واته‌ "باڵاترین مژده‌" یان "خودای ڕاستی". بناغه‌ی فه‌لسه‌فه‌ی ئه‌و ئاینه‌ وه‌ک گشت باره‌کانی تری ژیان بریتییه‌ له‌ دوو ڕه‌گه‌زی چاکه‌و خراپه‌. له‌و ئاینه‌دا به‌ ڕه‌گه‌زی چاکه‌ ده‌گوترێت " سپێنتا مێنۆ"و به‌ ڕه‌گه‌زی به‌دکاریش ده‌گوترێت "ئه‌نگره‌ مێنۆ" یان "ئه‌هریمه‌ن" بۆیه‌ ئه‌و دوو ڕه‌گه‌زه‌ له‌ جه‌نگێکی هه‌میشه‌ییدان.

ئه‌وه‌ی مایه‌ی سه‌رنج بوو له‌لای ئاماده‌بووان ئه‌و تێبینیه‌ بوو که‌ به‌ڕێز ئه‌نداز گوتی؛ کارگه‌ی ئوتۆمبێلی "MAZDA" ناوی "مازدا"ی له‌و مۆدێلی ئوتۆمبێله‌ ناوه‌ که‌ ناوی خودای زه‌رده‌شتییانه‌، دیاره‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بەهێزیان چاک‌و باش ده‌گه‌ێنێت.

له‌پاش پشوویه‌کی 20 خوله‌کی‌و قاوه‌ نۆشینێک، سه‌رۆکی شارەوانیی شاری ئێسکلیستوونا به‌ڕێز Jimi Jansson هاته‌ سه‌ر سه‌کۆو دڵخۆشیی ده‌ربڕی له‌وه‌ی کۆنفرانسێکی ئه‌وتۆ گرنگ له‌شاره‌که‌ی ئه‌ودا ده‌به‌سترێت، هه‌روه‌ها له‌په‌یڤکه‌ێدا به‌خته‌وه‌ری نیشاندا به‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێستکلیستوونا بریتیبووه‌ له‌ پێکهاته‌یه‌کی فره‌ ئاینی‌و فره‌ نه‌ته‌وه‌یی‌و ئاواتی خواست گشت ئه‌وانه‌ یه‌کسان ژیانێکی ئاسووده‌ به‌سه‌ربه‌رن، ئاواتیشی خواست له‌و جۆره‌ چالاکییانه‌ له‌شاره‌که‌یدا درێژه‌ی هه‌بێت..

دوا پانێلیست به‌ڕێز جه‌نگیزخان حه‌سسۆ بوو که‌ یه‌کێکه‌ له‌ پێرانی پایه‌به‌رزی ئێزدییان‌و ئێستا له‌شاری به‌رلین نیشته‌جێیه‌، له‌ده‌ستپێکدا ده‌ریبڕی که‌ سه‌رده‌می ئاینی ئێزدی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ 5200 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، بۆیه‌ به‌یه‌کێک له‌ کۆنترین ئاینه‌کانی جیهان ده‌ژمێرێت. گرنگترین خاڵ له‌لای ئه‌وان پاراستنی سروشته‌ به‌تایبه‌تی ئاو، ڕوه‌ک، خاک‌و با. زۆر به‌وردی ڕه‌وشی دۆنادوونیشی شیکرده‌وه‌ که‌ له‌لای ئه‌وان وشه‌یه‌ک نییه‌ پێی بگوترێت مردن چونکه‌ ئه‌وه‌ی له‌کارده‌که‌وێت‌و له‌به‌رچاو نامێنێت هه‌ر له‌شه‌ به‌ڵام ڕه‌وان هه‌رده‌م له‌گیانی یه‌کێکه‌وه‌ ده‌گوێزرێته‌وه‌ بۆ گیانی که‌سێکیتر. هه‌روه‌ها فه‌رمووی؛ سۆزو پاقژی خوو گرنگترینی ڕه‌وشه‌کانه‌ له‌لای ئێزدییان.

له‌و گوتاره‌یدا که ‌ 30 خوله‌ک درێژه‌ی بوو ئه‌وه‌یشی ئاشکراکرد که ‌ %60له‌ بیروباوه‌ڕی ئه‌وان له‌وانه‌ی ئیسلام ده‌چێت. ئه‌وه‌یشی ده‌ربڕی که‌ به‌ درێژایی چه‌ندین سه‌ده‌ سووکایه‌تی به‌ مرۆڤی ئێزدی کراوه‌و هه‌رده‌م له‌ژێر زه‌بروزه‌نگ‌دا بووه‌ بۆیه‌ ناچاربوون خاکی خۆ جێهێڵن‌و ڕوو له‌ هه‌نده‌ران بکه‌ن. ته‌نها له‌وبه‌شه‌ی کوردستان که‌ له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی تورکیادایه‌، پێش ساڵانی 1980 نزیکه‌ی 70.000 تا 80.000 ئێزدی ده‌ژیا، به‌ڵام ئه‌مڕۆ ژماره‌یان له‌ 800 که‌سی ئێزدی تێناپه‌ڕێت. له‌کۆتاییدا پیر حه‌سسۆ گوتی: "نه‌ هیچ ئاینێک ئامرازبووه‌ بۆ ترس‌، نه‌ مرۆڤی خاوه‌ن باوه‌ڕی ڕاستی له‌ئاستی ترسدا ده‌ژی، چونکه‌ مرۆڤ به‌خودی ئه‌و سه‌ربه‌ستییه‌ ئارام ده‌بێت که‌ له‌ئایندا هه‌یه‌".

ئه‌نجامی کار

ئه‌گه‌رچی ماوه‌ی 5 کاژمێر بۆ کۆنفرانسێکی ئه‌وتۆ گرنگ‌و پڕپێز زۆر که‌مبوو چونکه‌ به‌ڕاستی ئه‌و زانیارییانه‌ی له‌لای دۆستانی پانێلیست هه‌بوو بۆ هه‌ریه‌که‌یان ئه‌و ماوه‌یه‌ی ده‌ویست، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا هێژایان توانیویانه‌ له‌و ماوه‌ که‌مه‌ی بۆیان دیاریکرابوو به‌پوختی ڕه‌وشی ئاینه‌کانیان له‌ ئاماده‌بووان بگه‌ێنن. هه‌روه‌ها وه‌ک یه‌کهه‌م هه‌نگاو کارێکی په‌سه‌د بوو له‌لای گشت ئاماده‌بووان. له‌لایه‌کی تره‌وه،‌ گرنگی ئه‌و کۆنفرانسه‌ له‌وه‌دایه‌ که‌ له‌مێژووی کورددا ڕووینه‌داوه‌ که‌سانی پسپۆرو ڕۆشنبیر له‌خودی هه‌رچوار بیروباوه‌ڕه‌که‌ تاوتوێی جۆرێک پرنسیپ بکه‌ن ده‌رکه‌وت گشتلایه‌کیان تێیدا هاوبه‌شن. تا ئه‌وڕۆژه‌ زۆر له‌ خاڵه‌کانیان له‌ناو کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیدا (به‌تایبه‌تی موسوڵمانان) به‌ ناجۆرو نامۆ ناوبراوه‌. پیری یه‌زدی "جه‌نگیزخان حه‌سسۆ" له‌کۆتایی گوتاره‌که‌یدا فه‌رمووی؛ تاکو ئه‌مڕۆ وه‌مده‌زانی موویه‌ک جیاوازی له‌نێوان ڕه‌وشه‌ سه‌ره‌کییه‌کانی ئێمه‌و ئاینی ئه‌م دۆستانه‌م هه‌یه‌، به‌ڵام ئێستا بۆم ڕوونبووه‌وه‌ ته‌نانه‌ت ئه‌و موه‌یشمان له‌نێواندا نییه‌.

ئه‌وه‌ی شایانی ئاماژه‌یه‌ یه‌کێک له‌ ئاماده‌بووانی کۆنفراسه‌که‌ خانمێکی پرۆفیسۆر بوو له‌بواری ئاینه‌ ڕۆژهه‌ڵاتییه‌کان به‌ناوی Lena Libäck له‌ وڵاتی نه‌رویژه‌وه‌ هاتبوو شادومانی زۆری ده‌ربڕی بۆ ئه‌و چه‌ند کاژمێره‌ی بۆ گوێگرتن له‌و کۆڕه‌ به‌سه‌ریبرد.

سه‌رئه‌نجام پانێلیستان هه‌روه‌ها میوانانی گوێگر ئاواتیان خواست کۆنفرانسی تر له‌سه‌ر هه‌مان ئه‌وباره‌ له‌کات‌و شوێن‌و وڵاتی ئه‌ورووپایی تر ببه‌سترێت. ئێمه‌یش له‌کۆمیته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری ئینسیاتیڤ به‌هه‌مان ئاواته‌وه‌ به‌ڵێن ده‌ده‌ین ئاواتی ئه‌وان بهێنینه‌ دی...

تا دیداریتر به‌ ئاسووده‌ییتان ده‌سپێرین.

ئینسیاتیڤی کورد له‌سوید ــ  19/ 2/ 2011

سه‌رۆکی ئینسیاتیڤی کورد له‌سوید بۆ ده‌نگی ئه‌مریکا ده‌دوێت