>>>  گه‌ڕانه‌وه  <<<

ئاینی یەزدانی (بەشی دووەم) ئەكرەم میهرداد ــ 12/ 12/ 2016  لە ماڵپەڕی دابڕان پەیام ‌و بڕوا گرنگەكانی ئایینی یەزدانی لەپەیام ‌و بڕوای دینیدا، دیسان پەیوەندی نێوان زەردەشتی ‌و ئایینی یەزدانی دەبێتە یەكێك لەباسەكان ‌و لەمەشدا دوو بیروباوەڕی گرنگ هەیە. هەندێك دەڵێن سەرجەم پایە ‌و بڕوا گرنگەكانی مەزدایزم (یان زەردەشتی) بە كەمێك گۆڕانكاری كات ‌و شوێنەوە لەناو ئایینەكانی یەزدانیدا ماونەتەوە. وەكو بڕوای یەكتا پەرستی تەواو كە ئاهورامەزدا (خواوەندی زانایی ‌و ڕووناكی) گەردوونی دروستكردووە ‌و بەڕێوەبردنی كاروباری دنیایشی داوەتە دەست فریشتەكان. مرۆڤ (فرۆهەر) بەندە‌و كۆیلەی خودانیە ‌و بەڵكو بەشێكە لە رۆحی خودایی ‌و مرۆڤیش راستە كە خودانیە بەڵام بوونەوەرێكی خوداییە. ئەم پەیام ‌و بڕوایە لەلای ئایینی یەزدانی ‌و فریشتەیی بە دۆنادۆن ‌و بەرجەستەبوونی خودایی رەنگی داوەتەوە ‌و هەموو ئایینە یەزدانیەكان هەر لە میهر پەرستیەوە، تا دەگاتە زەردەشتی ‌و مەزدەكی ‌و خوڕەمیە ‌و ئایینە مەبەستەكانی ناو ئەم لێكۆڵنەوەیە، بڕوایان وایە كە رابەرە ئایینی ‌و سەركردەكانیان بەرجەستەبوونی رۆحی خودایین. لە مەزدایزمدا، مرۆڤ بوونەوەرێكی ناچار ‌و بێدەسەڵات نیە بەڵكو دەتوانێ‌ بۆ خۆی لە نێوان (ئاهورامەزدا) كە مانا‌و رۆحی سپی ‌و پاك ‌و بێگەردە (سپەنتە مەینەڤەیان سپەنتە مەینەس) ‌و (ئەهریمەن) كە مانا ‌و رۆحی توڕە ‌و تاریكیە (ئەنگرە مەینەڤ یان ئەنگرە مەینەس) هەڵبژاردن بكات ‌و ئازاد ‌و سەربەخۆ پەیوەست بێت بەیەكێك لەو دوو بەرەیە.8 ئەمەش لە ئازادی سەربەخۆیی ‌و دەسەڵاتی رابەران ‌و سەركردە ئایینەكانی ئایینی یەزدانیدا دەرئەكەوێت كە چەند ئازا ‌و بەدەسەڵات ‌و سەربەخۆ بوون لەداكۆكی ‌و پاراستن ‌و گەشەی ئایینی یەزدانیدا. بیروباوەڕی دووەم، بڕوایان وایە كە پەیام بڕواكانی ئایینی یەزدانی كە ئێستا بەردەوام ‌و پایەدارنەخشیان هەبووە لە دیاریكردن ‌و نەخشاندنی بڕگە سەرەكیەكانی ئایینی مەزداییدا. بڕواكانی (یەكێتی بوون (وحدە الوجود)، بەرجەستەبوونی خودایی، دۆنادۆن ‌و گواستنەوەی رۆح لە كەسێكەوە بۆ كەسێكی دیكە، زۆرانبازی نێوان هۆش (عەقڵ) ‌و هەست (نفس) كە بەسەركەوتنی هۆش تەواو دەبێ‌، بەرجەستە بوونی خودایی لەلای فریشتە ‌و رابەرانی ئایینی یەزدانی، ‌و پاشان ناسینی مرۆڤ وەكو بوونەوەرێكی خودایی نەك بەندە ‌و كۆیلە) هەموو ئەم پەیام ‌و بڕوایانە پێشتر لە یەزدانیدا هەبوون ‌و دواتر لە دینی زەردەشتیدا رەنگیان دایەوە ‌و بوونە پەیام ‌و بڕوا نەگۆڕەكانی ئایینی مەزادیی. "كاتێك شاپووری دووەمی ساسانی (309 -379) زەردەشتی كرد بە دینی رەسمی دەوڵەت، كە ئەم هەنگاوە كارێكی سیاسی هۆشمەندانەشی لەگەڵدابوو، دەوڵەت دینی مەزدایی ناچاركرد گۆڕانكارییەك لەناو دۆگما ‌و پرانسیپەكاندا ئەنجامبدات بەوەی كە ئایین ‌و پەرستنە كۆنەكانی تر بگرێتە خۆ." ئەوەبوو ئەو خواوەندانە كە نوێنەرایەتی هێز ‌و دیاردەكانی سروشتیان دەكرد ‌و میللەتان ‌و دانیشتوانی ناوچەكان ‌و چیا نشین ‌و شوانكارەكان دەیانپەرستن بوون بە فریشتەی دینی زەردەشتی. ئەمە ئەوساكە، لەلایەكەوە بەڵگەی بەهێزی ‌و باوبوونی ئایینە كۆنەكان بوو، لەلایەكی دیكەشەوە، كۆمەك ‌و هاوكاریی نێوان دین ‌و دەوڵەت بوو بۆ ئەوەی سەرجەمی دانیشتوانی دەوڵەت ‌و دەوروبەری بگرێتەوە. لێرە بەدواوە ئەم دینە چیدیكە زەردەشتیەتی جاران نەبوو، بەڵكو ئایینی چەرخ ‌و رۆژگارێكی تربوو كە بە مەزدایزم یان (مەزدا یەسنا) دەناسرا). 9 (ئایینی یەزدانی لە بنەڕەتدا بڕوایەكی دینی ناسامیانەیە ‌و پەیام ‌و ناوەڕۆكی ئاریایی هەیە، لە چوارچێوە ‌و بەیانكردنی سەرزەمینی زاگرۆسیدا. هەر هەوڵێك بۆ پۆڵێن كردنی ئەم ئایینە یان هەر یەكێك لە لقەكانی وەكو بەشێك لە ئایینی ئیسلام لە هەڵەیەكی نەزان بەولاوە هیچی تر نیە ‌و لەبێ‌ ئاگایی لەبارەی مێژوو داب‌و نەریت ‌و پەیامی ئەم ئایینانەوە هەڵقوڵاوە. ئەم ئایینانە لە هەزار ساڵ زیاتر لە ئیسلام كۆنترن. هەرچەندە كارتێكردنی زۆری ئیسلام لەسەر ئایینی یارسان ‌و عەلەوی هەیە، بەڵام هەڵەیەكی گەورەیە كە ئەم دوانە بە شیعەی ئیسلام بناسرێن). 10 نزیكایەتی لە نێوان یارسان ‌و عەلەوی لەگەڵ شیعەی ئیسلامدا، كە بووەتە هۆكاری بەهەڵەداچوون، لەوە سەرچاوە دەگرێت كە ئەو پلە ‌و پایە بەرزەیە كە عەلی ئیمامی موسڵمانان لەم دوو ئاینەدا هەیەتی. بەرزكردنەوەی عەلی بۆ پایەی مەزهەری راستەقینەی رۆحی گەردوونی، بۆتە هۆی ئەوەی عەلیوڵایی یان (عەلی پەرستان) لەدراوسێ‌ موسلمانەكانەوە بۆ ناوی ئەوان بزانرێت. بەكارهێنانی خۆپارێزی ئایینی -یان تەقیە وەكو موسڵمانان پێی دەڵێن – بابەتێكی دیكەی دروست بوونی تەمومژ‌و هەڵەیە لەناو خەڵكانی دەرەوە یان ناشارەزا. لەگەڵ ئەمانەشدا، هەوڵ ‌و خەباتی دێرینی سەدەكانی ناوەندی ئایینی یەزدانی بۆ هەڵڵوشینی شیعەگەری بەبیانووی یەك سەرچاوەی ‌و نیشتمانی هاوبەشەوە، بۆتە مایەی سەرشێوان بۆ گەلێك لەمێژوو نووسان. (ئەمەش لەپەیەوەندی ‌و نزیكایەتی نێوان عەلەوییەكانی زاگرۆس ‌و شا ئیسماعیلی سەفەوی ‌و ئێزیدیەكان دەرئەكەوێت یان لەپەیوەندی نێوان سوڵتان سەهاك ‌و شێخادی ‌و بەكتاشیەدا دەبینرێت). 11 لەناو ئایینەكانی یەزدانیدا لەبەر بوونی بەرجەستەكاری زۆر لەبەر ئەوەی لەم ئایینانەدا سروشت ‌و بەرجەستەبوون دو شتی بەردەوامن، بوونی یەك كتێبی پیرۆز كارێكی گونجاو نیە، بۆیە ئەوان چەند كتێب ‌و نوسراوی پیرۆزیان هەیە كە لە كاتی جیا ‌و بە زمانی جودا ‌و لەسەر بابەتی جۆراوجۆر نووسراون. "لەم پرسەدا، ئێزیدی خاوەن دوو كتێبی پیرۆزی (مەسحەفا رەش) ‌و (جلیوە)ن ‌و یارسانەكان كتێبی پیرۆزی (سەرئەنجام) یان كردۆتە سەرئەنجامی پەیام ‌و بڕوای مێژوویی ‌و ئایینی خۆیان ‌و عەلەوییەكانیش كتێبی (بیوروك) بە كتێبی پیرۆزی خۆیان دەزانن." چاكە ‌و خراپە لە دید‌و بڕوای ئایینی یەزدانیدا پەیوەندییان بەهاوسەنگی لە نێوان هۆشیاری ‌و عەقڵ لەلایەك ‌و هەست ‌و نەست لەلایەكی دیكەوە هەیە. زانیاری ‌و هۆشیاری بۆ مرۆڤ نیشانەی رەفتارن بۆ ئەوەی لە پرس ‌و رەوشەكانی خۆی تێبگات ‌و هاوسەنگی بوونی خۆی پێ‌ بەرامبەر بگرێ‌. ئایینی یەزدانی هەر لە زەمینەی چاكەو خراپەدا باوەڕی بە ئەفسانەی بەهەشت ‌و دۆزەخ نیە، كە لە كۆتایی بووندا دادەمەزرێن ‌و دەبن بەجێگای چاكان ‌و خراپان. ماڵوێرانیەكانی دۆزەخ ‌و خۆشیەكانی ناو بەهەشت لەم دنیایەدا دێنەدی، چونكە مرۆڤ دوای مردن یەكسەر دۆنادۆن دەكا، یان دەچێتە ناو ژیانی خۆشی ‌و چاكەوە، یان دەكەوێتە كڵۆڵی ‌و مەینەتی ‌و خراپەوە ئەمەش بەپێی شێوازی ئەو ژیانەی بەر لە مردن بەسەری بردووە. لە كۆتایی زەماندا تەنها مرۆڤە راست ‌و تەواوەكان كە لەپەڕینەوەی پردی دوایی هەق ‌و حسابدا (پەردیوەر) سەردەكەون ‌و بە نەمریی رۆحی گەردوونی شاد دەبن، ئەوانەش كە سەرناكەون تا هەتایە لەگەڵ دنیای مادیدا گرفتار دەبن. باوەڕداریی ئایینی فریشتەكان بۆ دۆزەخ ‌و بەهەشت بە ئاشكرا لەگەڵ باوەڕی رێبازەكانی سۆفیگەرییدا یەك دەگرنەوە، بەتایبەتی ئەوانەی كەوتوونەتە بەر كاریگەریی ئایینی یەزدانی.

>>>  گه‌ڕانه‌وه  <<<